محرم در قلعه حاجی

 یکی از مراسم مهم دهات اطراف شاهرود مثل سایر نقاط ایران مراسم محرم است. این مراسم جدا از نوعی احساس وظیفه ای که فرد مسلمان برای خود دارد، در جوار خود نکات دیگری دارد که برای مردمان این گونه نقاط بسیار مفید است و آن گردهم آیی سالانه است. مراسم عزاداری محرم از نظر من هرگز عزاداری به معنای واقعی نبوده است. مثلا وقتی شما عزیزی را از دست میدهید غم سنگینی تا مدتها به دلتان سنگینی میکند و حالتان خوب نیست. در حالیکه در مراسم محرم یک حالت روحی بصورت موفقت در فرد بوجود می آورد که با خودش یک تسویه حسابی بکند. اشکی بریزد و روح خود را جلا ببخشد و اگر نزد وجدان خودش از خود بخاطر برخی اعمال یا افکار خجل هست، به این ترتیب نفس خود را تزکیه ببخشد. شاید نوعی به قول غربی ها مدیتیشن باشد. به همین دلیل در جریان این گونه مراسم حال مردمان خوب میشود. در دهات اطراف شاهرود همه به ده و رگ و ریشه های شان باز میگردند. کسانی که یک سال یکدیگر را ندیده بودند دوباره دیدارها را تازه میکنند و همه خوش و خرم هستند. در قلعه حاجی نیز وضع چنین است. پس از مراسم عزاداری که گه گاه شبها نیز ادامه دارد و بیشتر حاشیه است تا اصل مردم بازهم گرد هم جمع میشوند. برخی شبها اگر کسی نذری داشته یک شامی هم به ملت میدهد.
جالبترین بخش محرم از نظر من گرد هم آیی های شبانه بروبچه های هم سن و سال است. گروههای رفقای همسال یکدیگر را جایی می بینند و خنده و شوخی و یاد قدیم را گرامی میدارند و حالی میکنند و تا نیمه های شب سرها گرم صحبت و.. است. خیلی دلم برای این شبها گرم شده است. در زیر عکسی از مراسم محرم را که چنگیز فرستاده است تماشا میکنیم و عکسهای دیگری علی عمو فرستاده هم میزنم تنگش و سپس از یک رسم جالب نیز سخن خواهم گفت؛

در این عکس چهره هایی را میشناسم. اولیش محمد علی رفیق مان است و در کنارش هم سمت چپ فکر میکنم اسمش محمد بود. «پاشنه طلا» این روزها بزحمت پاشنه گیوه بنظر میاد. یدالله کل ممد هم که مشغول نوحه خوانی است. حسین ملا را هم شناختم و فکر میکنم چنگیز از سمت راست سومی باشد. بقیه هم چهره ها آشناست اما یادم نیست که نامها چیست و کی به کی است. بهرحال به همه شان سلام دارم.

این یکی را علی عمو اسماعیل فرستاده.

این هم عکسی از داخل تکیه قلعه که توسط علی آقا فرستاده شده ممنون

یکی از مراسم جالب «خرج دادن» است. مراسم محرم از اول محرم آغاز میشود و تا 11 محرم ادامه دارد. سابقا تا 12 محرم ادامه داشت و 12 محرم روز عاشورا بود. اما برای جلوگیری از هجوم «خورندگان» از شهرها و دهات اطراف و از پاشیده شدن نظم و انظباط آنرا به 11 محرم برگرداندند.

در این 11 روز برخی شبها در برخی دهات هرکس نذر داشته باشد پس از انجام مراسم عزاداری آنشب که دو ساعت یا بیشتر بطول میانجامد یک شامی میدهد. اما اصل مراسم از روز ششم محرم شروع میشود.  روز دوازدهم محرم دهملا خرج میداد. یعنی همه اهالی دهات اطراف را به عزاداری در دهملا و صرف ناهار عاشورا دوعوت میکردند که به علت هجوم خورندگان آنرا به 11 محرم تغییر دادند که خورندگان غریبه مشغول عزاداری در شهر و دهات خودشان هستند. یعنی آنقدر آدم می آمد که اهالی دهملا غذای شان به مهمانان خودشان نمیرسید. سابقا اینطور بود که بزور دست مردم را میکشیدند و به خانه دعوت میکردند اما از هنگامی که آوازه خرج دادن دهملا در شاهرود پیچید حمله ها شروع شد. بالاخره با عقب کشیدن تاریخ عاشورا این مشکل بطرف شد و از آن سال به بعد اوضاع به حالت عادی بازگشت. روز 10 محرم روستای کلاته ملا و روز 9 محرم حداده و روز هشت محرم فکر میکنم.. شاید هم ششم محرم قلعه حاجی خرج میدهد. در این مراسم پس از اجرای عزاداری بزور دست مهمانان را گرفته و به خانه ها برای ناهار دادن دعوت میکنند.

تا قبل از سال فکر میکنم سال 1352 بود که قلعه حاجی به دلیل کم بودن تعداد اهالی از این خرج دادن معاف بود. اما اهالی به غیرت شان بر میخورد و عاقبت پس از کش وقوسهای بسیار که اهالی میترسیدند نتوانند مردم دهات دیگر را خرج بدهند بالاخره تصمیم گرفتند که این کار را بکنند. ترس از این بود که در خانه ها جا برای پذیرایی نباشد. بالاخره در همان اوایل سالهای 50 قلعه حاجی قدم اول را گذاشت و خرج داد. مردم از ترس کم آمدن غذا آنقدر در خانه ها غذا درست کرده بودند که مقدار زیادی غذا اضافه آمد و مردم ترسشان ریخت. از آن پس قلعه حاجی نیز به جمع خرج دهندگان پیوست. خوشمزه ترین غذای این روز ته چین گوشت گوسفند یا بقول آنجایی ها «پلوگوشت» است.

بهترین پلوهایی که من در عمرم خورده ام در این مراسم بوده است. یک نیمه گوسفند را در تاوه های بزرگ تاب میدهند و با اضافه کردن پیاز و سایر ادویه ها از قبیل زردچوبه و زیره و فلفل سیاه و غیره، آنرا لای پلو نزدیک ته دیگ مینهند. زیر و روی دیگ را یک آتش ملایم مینهند. آقا چه شود.. چه ته دیگی.. به به. من که بچه بودم اصلا علاقه ای به «نثار» نداشتم.  نثار چی بود؟ نثار مخلوطی از پیازداغ و کشمش و سایر ادویه جات بود. من هنوز هم به کشمش در پلو علاقه ندارم. آن زمانها پدرم را در دهات اطراف میشناختند اما مرا که کودک بودم کسی نمیشناخت. لذا هنگام پخش غذا میرفتم جلوی دیگ آشپز و میگفتم «یک بشقاب بدون نثار بدین واسه پسر آقای کردی». آنها هم نامردی نمیکردند و حسابی چربش میکردند و گوشت دبش حسابی میگذاشتند ما هم میزدیم توی رگ. چه دوغی کنار سفره بود و چه صفایی داشت. دهنم آب افتاد.

محل روشن کردن شمع در مراسم محرم در مسجد